Stephen Bannnon, die nu de machtigste man is onder Donald Trump, zei in een interview in 2013 - 4 jaar geleden dus - 'Ik ben een Leninist. Lenin wilde de staat vernietigen en dat wil ik ook. Ik wil alles kapot maken en het hele establishment vernietigen'.
We hebben de afgelopen weken gezien, dat zelfs in een land met een lange democratische traditie, die vernietiging met grote voortvarendheid in gang kan worden gezet. Ik begin hierover omdat in Nederland - en niet alleen in Nederland - al heel gauw verkiezingen zijn, waarbij de partij, die de acties van Trump toejuicht, en die vier van onze grondrechten wil afschaffen, de grootste lijkt te worden. Overal vraagt men zich af hoe het zo ver heeft kunnen komen met ons democratische land. Diverse redenen worden genoemd.
*De golf van globalisering van de afgelopen decennia,
roept een tegenreactie op: we verlangen weer terug naar nationale staten en nationale trots.
*De economische crisis,  velen aan de onderkant van de samenleving zijn daar slachtoffer van geworden.
*Het aanwakkeren van haat tegen buitenlanders spreekt mensen die zich machteloos voelen aan.

*Maar er is nóg een reden die wordt genoemd. De middenpartijen en linkse partijen hebben geen antwoord op dit populisme. Zij hebben geen eigen visie, geen eigen 'verhaal'. Het enige wat zij doen is: meebewegen, steeds een stukje meer opschuiven in de richting van Wilders.
Ze zien dat hij succes heeft met zijn grove taal, en zijn haat tegen moslims, en in de hoop om ook kiezers te trekken, zeggen ze bijna hetzelfde als hij. Vvd'ers nu zeggen dingen, die je in de jaren tachtig een gevangenisstraf opleverden, en de ene na de andere PvdA-er doet uitlatingen, die in de jaren tachtig als door en door racistisch werden beschouwd*.

Gisteren stond in de krant dat de verkiezingsprogramma's van de VVD en het CDA nog maar weinig verschillen van dat van de PVV. De andere partijen bewegen mee, hooguit zeggen ze, dat ze tegen de PVV zijn, maar ze hebben geen alternatief, ze hebben geen eigen verhaal, geen grote visie.

Nu vroeg ik me af: of dat zou kunnen komen doordat het christelijk geloof is verdwenen uit onze westerse samenleving. Daarmee bedoel ik dit: Jezus Christus en zijn boodschap van het koninkrijk van God, hebben eeuwenlang de westerse wereld gevormd, veel van wat in die eeuwen gebeurde klopte helemaal niet met die boodschap, ik weet het, maar die boodschap, heeft wel de bodem gelegd onder onze democratische rechtstaat, de rechten van de mens, een humane samenleving, een wetenschap, die de mensheid verder heeft geholpen, en de ontwikkeling van de welvaart, die velen ten goede is gekomen.
Nu 'we' in het westen die basis, dat visioen niet meer hebben, weet ook niemand meer, van een hogere zin van het leven, niet als individu, niet als gemeenschap, niet als volk en niet als gemeenschap van volken. Er is ook geen ander groot verhaal in de plaats gekomen voor dat grote verhaal van de Bijbel. Nu Bijbel en geloof voor de meeste mensen hebben afgedaan, zie je de leegte en de stuurloosheid in onze maatschappij en in de politiek.
Het enige wat we nog kunnen bedenken is: meer populariteit, meer lol, meer geld.

Vandaag hebben we een gedeelte gelezen uit de Bergrede, de rede van Jezus die door alle eeuwen heen, mensen heeft getroost en bemoedigd en geïnspireerd. Die richting heeft gegeven aan het maatschappelijk en politiek handelen. Laten we daar even bij stilstaan.

Het eerste wat Jezus zegt is dat hij zich nadrukkelijk plaatst in de Joodse traditie. Ik ben niet gekomen om de tora en de profetie op te heffen, maar om ze te vervullen, zegt hij, dat wil zeggen: om ze te doen, om ze te onderhouden.
Die woorden geven ons leven en toekomst, lazen we in Deuteronomium. Jezus beaamt dat volmondig. Die woorden van leven, gelden voor eeuwig, zegt Jezus. Die zijn belangrijk in het koninkrijk van God. Wat ís dan die Tora? In het jodendom zijn dat de eerste vijf bijbelboeken, de boeken van Mozes, Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium.
Wij noemen die wel 'wet' en geboden'. Wij denken dan aan dorre wetboeken en aan een ellenlange opsomming van regels.

Maar Tora is wat anders: het is richtsnoer, leer. In Tora klinkt een belofte, en vervulling, heilsgeschiedenis, ethos.

De liefde van God voor de mensen is zo groot dat God hen de Tora heeft gegeven. Die Tora geeft richting aan je leven. Tora belooft ons een goed samenleven, een toekomst vol heil en vrede. In de synagoge wordt de tora elke dag gezegend. Die zegen heet Ahawa, liefde.
Want de Tora is uiting van Gods liefde en zorg voor de mensen. De Tora is iets om blij en dankbaar voor te zijn. Jezus roept zijn toehoorders dan ook op, nog ijveriger te zijn in het doen van Tora dan de schriftgeleerden en de farizeeen, en die stonden al bekend om hun onbaatzuchtige liefde - de meesten dan. Jezus roept zijn toehoorders op die ijver nog te overtreffen.

Dat doen van Tora wordt in vers 20 'gerechtigheid' genoemd. Wij denken bij gerechtigheid al gauw aan een uitspraak van een rechter, die alle artikelen van de wet, die op deze zaak betrekking hebben op een rijtje zet, en dan tot een conclusie komt. Maar de gerechtigheid van God is iets anders, in de bijbelse gerechtigheid klinkt ook Gods goedheid mee. Wat bedoel ik daarmee? Als de wet nauwkeurig wordt gevolgd, kan de uitkomst wel eens zo zijn, dat mijn naaste daardoor geschaad zou worden. Bij Gods gerechtigheid kan dat niet. God wil dat de uitkomst voor alle partijen heilzaam is. Dus als mijn naaste geschaad zou worden, door een bepaalde uitspraak, dan wordt die uitspraak veranderd. Want ook mijn naaste moet het goed gaan.

Die gerechtigheid van God, die maakt ook dat wij als mondige mensen steeds weer een appèl kunnen doen op Gods goedheid. U weet wel dat Abraham pleitte voor de rechtvaardigen die met de goddelozen dreigden onder te gaan. Wij kunnen God herinneren aan zijn goedheid. En God luistert naar ons pleidooi voor een minderheid die dreigt gedupeerd te worden. Als we het hebben over de gerechtigheid van God, dan klink daarin mee: de goedheid van God. In de Tora gaat het om het heil van allen. Geen mens mag worden geschaad.

U hoort het: alles wat we tot nu toe hebben gelezen uit de Bergrede, gaat over de liefde en goedheid van God, die niet wil dat er ook maar een van zijn geliefde mensen wordt geschaad. Alles wat we tot nu toe hebben gelezen uit de Bergrede gaat over de liefde en goedheid, die voor ons als beelddragers van God de basis van alles moet zijn.

Dat geldt ook voor de verzen 21 en 22.
Gij zult niet moorden, staat daar, dat wordt toegelicht. Een moord - vertelt Jezus- begint klein: met woede, met het in onmin leven met je broeder, de volgende stap is: dat je je broeder uitmaakt voor 'stommeling', en nog een stapje verder noem je hem 'gek' of 'goddeloze'. Wat Jezus hier benoemt, zien wij elke dag gebeuren.

In 2010 zei Wilders in een kamerdebat: moslims die zich aan de regels houden zijn van harte welkom. Maar nu herhaalt hij steeds dat hij Nederland wil terugveroveren, en dat Nederland van 'ons' is, hij wil 'schoon schip maken' en 'afrekenen met de islamknuffelaars'. Het 'Marokkanen probleem' is nu al een 'mega Marokkanen probleem' geworden. En op de sociale media hebben mensen het al over het vergassen of doodrijden van moslims.

Jezus heeft dit mechanisme al onderkend en benoemd. Iedere moord begint in het hart,  dus die moet dan ook meteen daar - in de kiem worden gesmoord.

Ook de verzen 23-26 gaan in dezelfde toon verder: daar wordt van ons gevraagd, je in te leven in de broeder die gekwetst is, en naar hem toe te gaan, en je met hem te verzoenen.
Hier wordt van ons gevraagd onszelf te overwinnen, onze fouten onder ogen te zien, en vergiffenis te vragen. Om de moed te hebben je hand uit te steken naar de naaste. Dus eigenlijk gaat het ook hier weer over die liefde en goedheid, die uitstijgen boven puur het volgen van regels. Eigenlijk gaat het ook hier weer over, het de naaste uitnemender achten dan jezelf. Een woord in deze tekst wil ik nog noemen. Dat woord herhaalt Jezus steeds weer: dat is het woord 'broeder', en wij denken daar natuurlijk ook bij 'zuster'. De ander is onze broeder, onze zuster. Als je uitgangspunt is dat God onze vader is, dan weet je dat zijn liefde ons allen verenigt, de ander, elke ander is dan 'je broeder' of 'je zuster'. Dat is het grote 'verhaal' van de bijbel. Die overvloed van goedheid en gerechtigheid van God, die wil samen werken met mensen, die zijn beeld en gelijkenis zijn.

Dat 'grote' verhaal is verdwenen uit onze samenleving. Ik weet het: Uit dat verhaal kun je niet rechtstreeks een programma voor een politieke partij afleiden. Maar wij kunnen wel, dat laten bepalen welke keuzen wij maken, en wij kunnen wel proberen: tora te doen en te onderwijzen.
Amen.

*) bijv Hans Spekman in Vrij Nederland in 2008: de Marokkanen die niet willen deugen moet je vernederen, voor de ogen van hun eigen mensen

Mattheus 5 vers 17-26

Klik hier voor de Orde van Dienst