05-02-2017
Waarheid en waarheid
Sinds kort weten we wat alternatieve feiten zijn. Soms moet je er maar om lachen. U hebt misschien wel het filmpje van Arjen Lubach gezien waarin hij Trump smeekt of Nederland toch niet alsjeblieft tweede mag zijn. Intussen hebben ook andere landen zo'n filmpje gemaakt. In de Belgische variant daarvan, wordt Abba de beste Belgische popgroep aller tijden genoemd, ook al weet natuurlijk iedereen dat het een Zweedse band is. (zie www.itsgreat.eu)
Alternatieve feiten
Ineens zijn we met z'n allen gaan nadenken over de waarheid. Wat is waarheid? Dat is nog niet zo eenvoudig. Daar zijn verschillende opvattingen over. Rob Wijnberg gaf in 'De Correspondent' (digitale krant, zie www.decorrespondent.nl) een mooi overzichtje.
Hij onderscheidt vier opvattingen over waarheid.
*De eerste is die van het geloof. Alle godsdiensten zijn daarop gebaseerd. Het geloof zegt: de waarheid ligt buiten de mens. De waarheid is onbereikbaar, die kun je niet kennen, Je kunt er alleen in geloven. Die waarheid - daar kun je in geloven.
*Het tweede type waarheid is die van de wetenschap. Die waarheid kan ontdékt worden door kennis op te doen, door onderzoek, door studie. Die waarheid kun je bereíken.
*Het derde type waarheid is de gemaakte waarheid. Ik zie de dingen anders dan jij. Mijn waarheid is anders dan de jouwe. Deze waarheid die máák je, die bepaal je zelf.
*En dan nog is er een vierde type waarheid. Waarheid is wat je aanklikt op de media. Dat wil zeggen: waar is data bericht in de media dat het meest wordt geliked en gedeeld. Het bericht met het grootste bereik. Eigenlijk is dat een variant op het derde type. Deze waarheid maak jezelf, maar niet helemaal, want die wordt gestuurd door Facebook en Google, en dus door economische belangen.
Vier verschillende opvattingen over waarheid, ze bestaan naast elkaar, maar het geloof had de overhand tot ongeveer de 16e eeuw, de wetenschap tussen de 16e en de 20ste eeuw, vanaf de jaren '60 de opvatting over de maakbaarheid, en sinds de digitale revolutie is de waarheid vooral een product, waar superrijke bedrijven veel geld mee verdienen.
Als je je dit realiseert, begrijp je meteen waarom de kerken het zo moeilijk hebben in de westerse wereld. En toch houden wij - naast die andere typen waarheden, die we ook kennen - vast aan de waarheid van het geloof. Laten we ons eens afvragen: waaróm wij dat doen. Wat is dan dat geloof dat wij als waarheid zien? Waarom houden wij ons vast, aan een God, die wij niet kunnen bereiken, die wij niet kunnen maken, maar die ons maakt, die God die wij niet kunnen bevatten, en naar wie wij toch willen luisteren? Onze lezingen wijzen ons de weg.
In Jesaja 43 lezen we over die God. Hij is de Ene. Hij heeft bevrijding gebracht. Buiten Hem is er geen God die bevrijdt. De God in wie wij geloven, die voor ons de waarheid is boven alles: Deze God buigt zich, Hij buigt zich diep om bij zijn mensen te kunnen zijn. Hij ziet je. Hij is met je bewogen. Hij ziet het lijden en de pijn, het onrecht en de haat. Hij buigt zich diep om bij ons te zijn. En om ons te redden en te bevrijden. Het is deze God te doen, om recht en gerechtigheid, de hartstocht van deze God is dat de mensen tijd van léven hebben.
Die God, is een kwetsbare God, Hij leeft onder ons in een mens, die zelf lijdt aan het leven. Over hem horen we aan het begin van Mattheus 5: Als Jezus de menigte ziet, is hij met ontferming bewogen. Hij ziet hun nood en belooft hen redding, heil. Jezus heet hij, dat betekent: God redt, God bevrijdt. Hij laat zien: God vernieuwt ons, hij maakt ons bestaan heel, vol heil. De enige die het waard is God te heten, is de God, die het gaat om het heil van de mensen. Wat gebeurt er dan met die mensen als ze in die God geloven? Die mensen, worden dan: getuigen van God. 'Jullie zijn mijn getuigen', luidt het woord van God, horen we bij Jesaja. Wij zijn getuigen van God. Met andere woorden: we hebben aan den lijve gezien en ervaren wat God doet, maar ook: aan ons is af te lezen wie God is en wat God doet.
Wie God is en wat God doet wordt zichtbaar door ons. In dit geloof worden mensen dus heel belangrijk. Ieder mens. Niemand uitgezonderd. Zwart, blank, vrouw, man, homo, hetero, invalide, valide, autist, ADHD-er, rijk, arm, dik, dun, jong, oud, Zij allemaal worden: 'getuige van Gód' In die mens kun je zien wie God is. Onze God kan niet zonder óns, Zijn getuigen laten zien wie Hij is. Jezus sluit zich aan bij die woorden van Jesaja. maar zijn woorden zijn misschien nog radikaler. Jezus verwijst naar de Thora, de boeken van Mozes, de eerste vijf bijbelboeken.
De Thora wordt wel 'zout' genoemd. Zout heb je nodig om voedsel smaak te geven, en om voedsel te kunnen bewaren. Zout is van levensbelang. De Thora wordt ook wel licht genoemd. We kennen de tekst uit Psalm 119: Uw Woord is een lamp voor mijn voet, een licht op mijn pad. Het Woord van God leid je door de duisternis. De Thora - het Woord van God, is zout en het is licht. En nu vergelijkt Jezus zijn leerlingen en ons dus, zelfs met het Woord van God. Hij zegt: Jullie zijn het zout der aarde. Jullie zijn het licht van de wereld.
Deze tijd na kerst en driekoningen noemen wij epifanie: verschijning betekent dat. Jezus verschijnt aan ons op verschillende manieren. Vandaag horen wij: Jezus verschijnt aan de wereld en in de wereld door óns. Wij zélf zijn verschijningen van Christus! Samen met Hem geven wij God een stem, samen met Hem zorgen wij dat God een tastbare, feitelijke lichamelijke realiteit wordt. God wordt concreet zichtbaar in ons dágelijkse leven. Door wat jij en ik doen en niet doen, door wat we zeggen en niet zeggen. Jij op jouw plaats, in jouw situatie, in jouw jaren, en ik in de mijne.
Wat de rechter in Seattle deed, bijvoorbeeld. Eerlijk en integer zijn in een omgeving die dat niet is. De méns zien, waar alleen naar regels en structuren wordt gekeken. Weigeren mee te doen aan onrecht, je inzetten voor het milieu - omzien naar iemand die het moeilijk heeft. Al die zogenaamd 'gewone' dagelijkse dingen, die worden daardoor heílige werken: zij getuigen van Gód.
In de advent heb ik een serie preken gehouden over de kern van het geloof. De vierde, over de dienst aan de wereld, kon ik om roostertechnische redenen niet zelf houden. Maar deze preek kunt u beschouwen als de vierde in die reeks. Het dienstbare aanwezig zijn in de samenleving behoort tot de kern van ons geloof. God heeft getuigen nodig, mensen die laten zien wie God is. Maar: dat zijn er niet zoveel. In de tijd van Jesaja niet, in de tijd van Jezus niet en nu niet. Dat klopt. Maar, bedenk dan, zegt Jezus met zijn vergelijking: Eén licht heeft een grote uitstraling, die verspreidt een kring van licht om zich heen. En er is maar een klein beetje zout nodig om voedsel smakelijk te maken en te kunnen bewaren. Als het maar niet samenklontert, als het zich maar verspreidt, dan heeft het een groot bereik.
Wie jullie zijn en wat jullie doen is belangrijk! Het heeft een enorme reikwijdte. En eigenlijk weten we dat allang. In een samenleving die doortrokken was van die eerste waarheid, de waarheid van het geloof, - die onbereikbare waarheid die maakt dat ieder mens telt - in het kader van die waarheid kon de rechtstaat ontstaan, de democratie, daarin werden de rechten van de mens geformuleerd, Daarin kon ook de wetenschap gedijen, die zoveel heeft bijgedragen aan het verbeteren van de leefomstandigheden van mensen. Natuurlijk, ik weet het, er zijn ook minder mooie dingen te noemen, die in naam van het geloof zijn gebeurd, daar sluiten we onze ogen niet voor. Maar nu gaat het over de waarheid.
In onze tijd bestaan verschillende opvattingen over waarheid naast elkaar. De derde en vierde opvatting over waarheid hebben de overhand. Dat wordt nu wel heel duidelijk door het optreden van Trump. Hij zet de waarheid naar zijn hand, hij bepaalt wat waarheid is.
Hij maakt zelf de waarheid en hij gebruikt daarvoor de media. Hij zet iedereen naar zijn hand, Hij negeert mensenrechten, hij negeert de grondwet, hij brengt de democratie in gevaar. Hij schept chaos en verwarring en destabiliseert de wereld. hij maakt mensen klein - alle mensen. Hij maakt niet Amerika groot, maar hij maakt zichzelf groot. De partij die in Nederland momenteel de meeste kiezers lijkt te hebben doet precies hetzelfde. Wij houden ons vast aan die andere waarheid: van die God die zichzelf klein maakt, en die juist ánderen groot maakt. Maar: die God heeft ménsen nodig, mensen, die zichtbaar maken wie Hij is: Ons dus. Jullie, zegt Hij, jullie zijn Mijn getuigen.
Amen.
Jesaja 43 vers 9-12 en Mattheus 5 vers 13-16